متخصصان دانشگاه علوم پزشکی مازندران در باره مسمومیت های دارویی و خطرات بروز این اتفاقات در میان مردم هشدار دادند!

ضرورت توجه جدی به تهدید سلامتی با مسمومیت های دارویی

روابط عمومی دانشگاه علوم پزشکی مازندران در راستای اطلاع‌رسانی و ارتقاء سطح آگاهی مردم دیار همیشه ‌سبز مازندران نسبت به میزان سلامتی خود و حفظ این گوهر ارزشمند دست به امری مهم زده و با ترویج فرهنگ خود مراقبتی سعی بر بالا بردن سطح سلامت مردم مازندران دارد. در گزارشی که می‌خوانید کارشناسان و متخصصان این دانشگاه نکات مهمی را در ارتباط با پیشگیری از مسمومیت های دارویی و شیوه های استفاده درست ازآنتی بیوتیک ها و نقش آن درسلامت فردی و اجتماعی مردم جهت ارتقاء سطح سلامتی  و داشتن زندگی سالم آنان را مورد توجه قرار داده است که توجه به  آن می تواند در حفظ سلامتی ساکنان مازندران و هم استانی های عزیز نقش مهمی را ایفا کند.

مقدمه:

به گزارش رخداد شمال-هرچند بر اساس آمار سازمان پزشکی قانونی کشور، از سال ۱۳۹۶ تا کنون درصد مرگ ناشی از مسمومیت دارویی کاهش یافته است  و مرگ ناشی از مسمومیت دارویی در سال ۱۴۰۱، (۷٫۳ درصد) و در شش ماهه اول سال ۱۴۰۲،(۴٫۵ درصد) بوده است که نشان دهنده این است که خوشبختانه در مراجعه به بیمارستان بسیاری از افراد نجات پیدا کرده اند اما نباید از این مهم غافل شد که هنوز هم درصدی از افرادی که خودسرانه یا بدون توجه به دستورات پزشکان اقدام به مصرف آنتی بیونتیک ها می کنند، با مخاطرات عدیده ای مواجه می شوند. خطراتی که گاهی می تواند به قیمت فرستادن آنها در آغوش مرگ بیانجامد.

مقاومت به آنتی بیوتیک ها:

آنتی بیوتیک ها داروهایی هستند که برای پیشگیری و درمان عفونت های باکتریایی استفاده می شوند که در صورت تجویز و مصرف منطقی و مطابق با دستور پزشک، باعث کشته شدن یا محدود شدن رشد میکروب ها می شوند.

کشف آنتی بیوتیک یکی از پیشرفتهای مهم در تاریخ سلامت بشر است که منجر به کاهش درد و رنج ناشی از بیماری و حفظ میلیون ها زندگی در هفتاد سال گذشته شده است و امروز، هیچ یک از ما نمی تواند زندگی در دنیای بدون آنتی بیوتیک را تصور کند.

منظور از مقاومت میکروبی چیست؟

مقاومت ضد میکروبی زمانی اتفاق می افتد که میکروب هایی مانند باکتری ها یا قارچ ها دیگر به داروهایی که برای از بین بردن آنها طراحی شده اند پاسخ نمی دهند. یعنی این میکروب ها از بین نمی روند و به رشد خود ادامه می دهند. این بدان معنا نیست که بدن ما در برابر آنتی بیوتیک ها یا ضد قارچ ها مقاوم است.

مقاومت آنتی بیوتیکی به طور طبیعی رخ می دهد، اما استفاده نادرست از آنتی بیوتیک ها در انسان و حیوانات این روند را تسریع می کند.

مقاومت میکروبی چه پیامدهایی دارد؟

درمان تعداد زیادی از عفونت ها  مانند ذات الریه، سل، سوزاک و… سخت تر می شود زیرا آنتی بیوتیک های مورد استفاده برای درمان آنها کم اثرتر می شوند.

مقاومت آنتی بیوتیکی منجر به بستری طولانی تر در بیمارستان، هزینه های پزشکی بالاتر و افزایش مرگ و میر می شود.

در برخی موارد ممکن است دیگر آنتی بیوتیک های موثر برای درمان عفونت ها وجود نداشته باشد. در نتیجه این روند شاهد مرگ و میر بسیاری از بیماران خواهیم بود.

برای پیشگیری از مقاومت میکروبی چه باید بکنیم؟

مقاومت آنتی بیوتیکی امروزه یکی از بزرگترین تهدیدها برای سلامت، امنیت غذایی و توسعه جهانی است.در مقاومت آنتی‌بیوتیکی نه‌تنها بیماران، بلکه افراد سالم جامعه هم ضربه می‌خورند. ما برای متوقف کردن این مشکل احتیاج به کمک همه افراد داریم.

در جایی که می توان آنتی بیوتیک ها را برای استفاده انسان یا حیوان بدون نسخه خریداری کرد، ظهور و گسترش مقاومت بدتر می شود. برای مثال، در کشورهایی که دستورالعمل‌های درمانی استاندارد ندارند مانند کشور ما، آنتی‌بیوتیک‌ها اغلب توسط کارکنان بهداشتی و دامپزشکی بیش از حد تجویز می‌شوند و توسط مردم بیش از حد استفاده می‌شوند.

دکتر ابراهیم صالحی فر معاون غذا و دارو دانشگاه علوم پزشکی مازندران در گفت و گویی به تشریح جزئیات و زوایای مختلف این مهم پرداخته است که مشروح آن را دز ذیل می خوانید:

۱-تعریف مسمومیت ناشی از دارو چیست؟

مسمومیت دارویی شایع ترین عامل مراجعه مسمویت به بیمارستانهاست. اگر هر دارویی به روش نادرست، توسط فرد نامناسب یا به مقدار نامناسب استفاده شود، می تواند منجر به مسمومیت شود. مسمومیت ناشی از دارو به دو صورت مسمومیت های تصادفی (۴۸ درصد)و مسمومیت عمدی یا اوردوز دارویی(۵۲ درصد) اتفاق می افتد.

بر اساس آمارهای دریافت شده از بیمارستان های مرجع مسمومیت در کشور، حدود ۳۹٫۳ درصد از مراجعان مسمومیت به بیمارستان های سراسر کشور با دارو مسموم شده اند.

۲-چه عواملی می توانند خطر مسمومیت ناشی از داروها را افزایش دهند؟

زندگی صنعتی جوامع کنونی و دسترسی آسان به انواع دارو و سموم

 نداشتن اطلاعات کافی از موارد مصرف، عوارض، خطرات و هشدار های مربوط به داروها

اهمال در نگه داری صحیح داروها در منزل

جوان بودن جمعیت کشور و برخی مسائل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مرتبط با آن  و سوء مصرف مواد مخدر و محرک که می تواند تعداد مسمومیت های عمدی را افزایش دهد.

۳_علائم مسمومیت ناشی از داروها چیست؟

علائم مسمومیت به نوع دارو و مقدار مصرفی آن بستگی دارد. علائم کلی مسمومیت می تواند شامل موارد زیر باشد:

احساس بیمار بودن، اسهال، درد شدید معده، خواب آلودگی، سرگیجه یا ضعف، تب، لرز، از دست دادن اشتها، سردرد، تحریک پذیری، مشکل در بلع (دیسفاژی)، مشکلات تنفسی، تولید بزاق بیش از حد معمول، بثورات پوستی، سیانوز، سوختگی اطراف بینی یا دهان، دوبینی یا تاری دید، تشنج، از دست دادن هوشیاری، از دست دادن تعادل و هماهنگی بدن و در موارد شدید کما.

اگر فردی بیش از حد از یک دارو استفاده کند، ممکن است علائم خاص داروی مصرف شده و همچنین علائم عمومی‌تر ذکر شده در بالا را تجربه کند.

۴-اگر فکر می کنید مسمومیت ناشی از داروها دارید چه کاری باید انجام دهید؟

مصرف بیش از حد دارو می تواند یک اورژانس باشد، حتی اگر در ابتدا خوب به نظر برسید.

در اغلب مسمومیت‌های اتفاقی و یا تعمدی با داروها، برای اطلاع از نحوه انجام اقدامات اولیه، هرچه سریع‌تر با شماره تلفن مرکز اطلاع‌رسانی داروها و سموم۱۹۰ داخلی ۳۱۲ و یا اورژانس ۱۱۵ تماس بگیرید.

در صورت هوشیاری ضمن حفظ خونسردی نام دارو یا داروهای مصرفی و تعداد و دوز مصرفی دارو و ظروف قرص را برای بردن به بیمارستان نگه دارید تا به کادر درمان اطلاع دهید.

درصورت بروز مسمومیت چیزی نخورید و نیاشامید یا خود را وادار به استفراغ نکنید.

۵- چگونه می توان از مسمومیت ناشی ازداروها جلوگیری کرد؟

با توجه به این موضوع  که بیش از ۹۰% مواقع مسمومیت ها در خانه اتفاق می افتد با توجه به برخی نکات می توان از بروز مسمومیت ناشی از داروها  جلوگیری کرد.

* تمام داروها را در کابینت های قفل شده و دور از دسترس کودکان نگهداری کنید.

*داروها را در ظروف اصلی خود و با لیبل مناسب نگه دارید و آنها را به ظرف دیگیری منتقل نکنید.

* اگر در مورد دستورالعمل مصرف داروها مطمئن نیستید یا سؤالات بیشتری دارید، از دکتر داروساز یا پزشک خود راهنمایی بخواهید. *برای مصرف داروهای تجویز شده، همیشه برچسب دستورالعمل را بخوانید.

*سعی کنید از مصرف دارو در حضور کودکان پرهیز کنید و هرگز برای تشویق کودکان به مصرف دارو  از کلماتی مثل «آب نبات یا شکلات» استفاده نکنید زیرا ممکن است آنها را به مصرف داروهای دیگران ترغیب کند.

*همچنین هنگام خواندن برچسب داروها  از نور کافی استفاده کنید تا از مصرف داروهای اشتباه جلوگیری کنید.

۶-چه داروهایی بیشترین خطر مسمومیت را دارند؟

در گروه مسمومیت دارویی، آرامبخش ها در سال ۱۴۰۱ و نیمه نخست سال ۱۴۰۲ بیشترین درصد مسمومیت(۳۷ درصد) را شامل می شوند. داروهای مسکن غیر مخدر و سپس داروهای ضد افسردگی، آنتی سایکوتیک ها، دیگوکسین و داروهای قلبی، آنتی بیوتیک و آمفتامین و محرک های CNS در رتبه بعدی قرار می گیرند. مسمومیت با داروهای کورتون و کنتراسپتیو شیوع کمتری دارند.

۷_چگونه می توان تشخیص داد که آیا فردی مسمومیت ناشی از داروها دارد یا خیر؟

ﺍﻏﻠﺐ ﻣﺴﻤﻮﻣﯿﺖ ﻫﺎﯼ ﺩﺍﺭﻭﯾﯽ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺩﺍﺭﻧﺪ ﻭﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﻉ ﺩﺍﺭﻭﯼ ﻣﺼﺮﻓﯽ ﻣﻤﮑﻦ ﺍﺳﺖ ﻋﻼﻣﺖ ﻭ ﻋﺎﺭﺿﻪ ﻣﺘﻔﺎﻭﺗﯽ ﺑﺮﻭﺯ ﮐﻨﺪ.

ﺑﺮﺍﯼ ﻣﺜﺎﻝ ﺩﺍﺭﻭﯼ ﺁﺗﺮﻭﭘﯿﻦ ﺍﻣﺜﺎﻝ ﺁﻥ ﻣﻮﺟﺐ ﮔﺸﺎﺩﯼ ﻣﺮﺩﻣﮏ ﭼﺸﻢ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﻭ ﺍﮔﺮ ﻓﺮﺩ ﺩﺍﺭﻭﯾﯽ ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﺩﺳﺘﻪ ﻣﺼﺮﻑ ﮐﻨﺪ ﺑﺎ ﻣﻌﺎﯾﻨﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﯿﺘﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﻧﻮﻉ ﺁﻥ ﭘﯽ ﺑﺮﺩ.

ﻭ ﺍﻣﺎ ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﮐﻠﯽ ﻋﻮﺍﺭﺽ ﮔﻮﺍﺭﺷﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻬﻮﻉ ، ﺩﻝ ﺩﺭﺩ ﻭ ﺿﻌﻒ ﻭ ﺍﺳﺘﻔﺮﺍﻍ ﻣﻤﮑﻦ ﺍﺳﺖ ﺑﺮﺍﯼ ﺑﺴﯿﺎﺭﯼ ﺍﺯ ﺩﺍﺭﻭﻫﺎ ﺭﺥ ﺩﻫﺪ ﺩﺭ ﺗﻨﻔﺲ ﻫﺎﯼ ﺗﻨﺪ ، ﺳﺮﺩﺭﺩ ﻭ ﺳﺮﮔﯿﺠﻪ ﻧﯿﺰ ﻣﻤﮑﻦ ﺍﺳﺖ ﺭﺥ ﺩﻫﺪ

ﺍﺧﺘﻼﻝ ﻫﻮﺷﯿﺎﺭﯼ، ﺗﻨﮕﯽ ﻧﻔﺲ ، ﺗﺸﻨﺞ  ﻧﯿﺰ ﺍﺯ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎ ﯼ ﺟﺪﯼ ﻣﺴﻤﻮﻣﯿﺖ ﺩﺍﺭﻭﯾﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﺎﺭ میﺮﻭﻧﺪ.

۸_چه اقداماتی برای درمان مسمومیت ناشی از داروها انجام می شود؟

ﺍﮔﺮ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪﯾﺪ ﮐﻪ ﻓﺮﺩﯼ ﺳﻬﻮﯼ ﻭ ﯾﺎ ﺍﺯ ﺭﻭﯼ ﻋﻤﺪ ﻣﻘﺪﺍﺭﯼ ﺩﺍﺭﻭ ﻣﺼﺮﻑ ﮐﺮﺩﻩ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ ﺍﺳﺖ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺴﻤﻮﻣﯿﺘﺶ ﺷﻮﺩ، ﺑﺎﯾﺪ ﺣﺘﻤﺎ ﺍﻭ ﺭﺍ ﻧﺰﺩ ﭘﺰﺷﮏ ﯾﺎ ﻣﺮﺍﮐﺰ ﺩﺭﻣﺎﻧﯽ ﺑﺮﺩ . در اغلب مسمومیت‌های اتفاقی و یا تعمدی با داروها، برای اطلاع از نحوه انجام اقدامات اولیه، بهتر است هرچه سریع‌تر با شماره تلفن مرکز اطلاع‌رسانی داروها و سموم۱۹۰ داخلی ۳۱۲ و یا اورژانس ۱۱۵ تماس بگیرید. ﺩﺭ ﺑﺮﺧﻮﺭﺩ ﺑﺎ ﻓﺮﺩ ﻣﺴﻤﻮﻡ ﻏﯿﺮ ﻫﻮﺷﯿﺎﺭﯼ ﮐﻪ ﺩﺭ ﮐﻨﺎﺭﺵ ﺑﺴﺘﻪﻫﺎﯼ ﺩﺍﺭﻭﯼ ﺧﻮﺭﺩﻩ ﺷﺪﻩ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ، ﺿﻤﻦ ﺣﻔﻆ ﺧﻮﻧﺴﺮﺩﯼ ﺧﻮﺩ ﻭ ﻋﺪﻡ ﺍﻟﻘﺎﺀ ﺍﺳﺘﻔﺮﺍﻍ ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﻓﺮﺩ، ﺑﺴﺘﻪﻫﺎﯼ ﺩﺍﺭﻭﯾﯽ ﺭﺍ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﺑﯿﻤﺎﺭ ﺑﻪ ﺑﯿﻤﺎﺭﺳﺘﺎﻥ ﺑﺒﺮﯾﺪ. ﺩﺭ ﻣﺴﻤﻮﻣﯿﺖﻫﺎﯼ ﺗﻌﻤﺪﯼ ﺑﺎ ﺩﺍﺭﻭ، ﺑﻬﺘﺮ ﺍﺳﺖ ﺩﺭ ﺻﻮﺭﺕ ﻫﻮﺷﯿﺎﺭﯼ ﻓﺮﺩ ﻣﺴﻤﻮﻡ، ﻧﺎﻡ ﺩﺍﺭﻭ ﯾﺎ ﺩﺍﺭﻭﻫﺎﯼ ﻣﺼﺮﻓﯽ ﻭ ﺗﻌﺪﺍﺩ ﻫﺮ ﯾﮏ ﺍﺯ ﺁﻥﻫﺎ ﺭﺍ ﺍﺯ ﻭﯼ ﺑﭙﺮﺳﯿﺪ ﻭ ﺑﻪ ﮐﺎﺩﺭ ﺩﺭﻣﺎﻧﯽ ﺍﻃﻼﻉ ﺩﻫﯿﺪ. ﺗﺎ ﺁﻥ ﻫﺎ ﺍﻗﺪﺍﻡ ﻣﻨﺎﺳﺐشامل ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﺍﻧﺘﯽ ﺩﻭﺕ ﯾﺎ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺷﺎﺭﮐﻮﻝ ، ﺣﺬﻑ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ ، ﺷﺴﺖ ﻭ ﺷﻮﯼ ﻣﻌﺪﻩ ، ﺍﻟﻘﺎﯼ ﺗﻬﻮﻉ،ﺭﻓﻊ ﺍﻧﻮﺍﻉ ﺍﻟﻮﺩﮔﯽ ، ﻗﻠﯿﺎﯾﯽ ﮐﺮﺩﻥ ﺍﺩﺭﺍﺭ ﻭ ﻏﯿﺮﻩ ﺭﺍ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﺩﻫﻨﺪ.

۹) آیا مسمومیت ناشی از دارو ها می تواند کشنده باشد؟

بله مسمومیت های دارویی می توانند کشنده باشند و باعث مرگ و میر شوند.

هرچند بر اساس آمار سازمان پزشکی قانونی کشور، از سال ۱۳۹۶ تا کنون درصد مرگ ناشی از مسمومیت دارویی کاهش یافته است  و مرگ ناشی از مسمومیت دارویی در سال ۱۴۰۱، (۷٫۳ درصد) و در شش ماهه اول سال ۱۴۰۲،(۴٫۵ درصد) بوده است که نشان دهنده این است که خوشبختانه در مراجعه به بیمارستان بسیاری از افراد نجات پیدا کرده اند.

۱۰) چه اقداماتی می توان برای کاهش خطر مسمومیت ناشی از داروها در کودکان انجام داد؟

قرار دادن دارو ها در طبقات بالایی به صورتی که کودک به آنها دسترسی نداشته باشند.

قرار دادن دارو ها در کشو ها یا کمد های کلید دار به منظور جلوگیری از دسترسی کودکان.

عدم نگهداری داروها در کیف های دستی به ویژه توسط مادران و یا رها کردن کیف حاوی دارو در دسترس کودکان.

پرهیز از مصرف خود سرانه دارو برای کودکان و یا تغییر میزان تجویز شده توسط پزشک یا دکترداروساز

اندازه گیری شربت ها و محلول ها با پیمانه های استاندارد یا سرنگ ها به جای استفاده از قاشق یا پیمانه های غیر استاندارد.

داروهای خود را در مقابل چشم کودکان نخورید، چرا که کودکان از رفتار بزرگسالان تقلید می کنند و ممکن است دور از چشم والدین داروها را مصرف کنند.

عدم استفاده از الفاظی مثل آب نبات، شکلات یا الفاظ گول زننده دیگر در مورد دارو ها ، زیرا در این صورت ممکن است کودک به سمت مصرف دارو ها به ویژه دارو های خوش طعم برود.

آنتی‌بیوتیک‌ها چه چیزهایی را درمان می‌کنند؟

آنتی بیوتیک ها نمی توانند عفونت های ویروسی را درمان کنند!

تشخیص علت عفونت ممکن است دشوار باشد، زیرا عفونت های ویروسی و باکتریایی می توانند علائم مشابهی ایجاد کنند. پزشک شما ممکن است به نمونه‌ای از ادرار، مدفوع یا خون یا یک سواب از بینی یا گلو نیاز داشته باشد تا ببیند چه نوع عفونتی دارید.

اگر علائم عفونت دارید، مهم است بدانید که این عفونت توسط باکتری یا ویروس ایجاد شده است، زیرا روش های درمانی متفاوت است.

آنتی بیوتیک ها فقط برای درمان عفونت های مشخص ناشی از باکتری ها مورد نیاز هستند.

آنتی بیوتیک ها اثری روی ویروس ها ندارند. ویروس ها عامل سرماخوردگی، آنفولانزا و کرونا هستند. حتی در برخی از عفونت های رایج، از جمله بیشتر موارد برونشیت، بسیاری از عفونت های سینوسی و برخی عفونت های گوش، آنتی بیوتیک ها موثر نیستند.

عفونت ویروسی تنفسی معمولا در عرض یک یا دو هفته بدون نیاز به درمان خوب می شود.

اقدام های حمایتی و کنترل علائم:

استراحت زیاد

نوشیدن آب و مایعات

سوپ مرغ برای تسکین گلو

کنترل علایم (استامینوفن برای تسکین تب و….)

واکسیناسیون

عوارض جانبی آنتی‌بیوتیک‌ها چیست؟

عوارض جانبی آنتی بیوتیک ها می تواند از واکنش های آلرژیک خفیف تا عوارض جانبی شدید و ناتوان کننده متغیر باشد. در صورت استفاده مناسب، اکثر آنتی بیوتیک ها نسبتاً بی خطر هستند و عوارض جانبی کمی دارند.

عوارض جانبی شایع شامل:

 بثورات پوستی خفیف یا سایر واکنش های آلرژیک

 ناراحتی معده

 حالت تهوع

 اسهال کوتاه مدت

 عفونت های قارچی واژن یا برفک دهان

در صورت بروز موارد زیر فورا به پزشک مراجعه کنید

واکنش آلرژیک شدید که منجر به مشکل در تنفس، تورم صورت (لب ها، زبان، گلو، صورت) می شود.

 اسهال شدید (آبکی یا خونی)

اگر یک عارضه جانبی آزاردهنده یا جدی آنتی بیوتیکی را تجربه می کنید به پزشک خود مراجعه کنید پزشک می تواند با مدیریت عوارض جانبی، تنظیم دوز و یا تغییر به آنتی بیوتیک دیگر شرایط را کنترل کند.

همچنین می توانید با سامانه ۱۹۰ داخلی ۳۱۲ جهت مشاوره دارویی و کسب اطلاعات بیشتر تماس بگیرید.

مصرف درست آنتی بیوتیک نه تنها به حفظ سلامتی ما و مبارزه با مقاومت ضدمیکروبی کمک می کند بلکه تضمین می کند که این داروهای نجات دهنده، برای نسل های آینده نیز در دسترس  خواهند بود.

• اگر پزشک شما می گوید به آنتی بیوتیک نیاز ندارید، هرگز تقاضای آنتی بیوتیک نکنید.

• هرگز آنتی بیوتیک را بدون تجویز پزشک مصرف نکنید زیرا ممکن است نیاز به مصرف انتی بیوتیک نداشته باشید و یا آنتی بیوتیکی که دارید برای بیماری جدید شما مناسب نباشد و یا دوز کافی را برای از بین بردن باکتری ها مصرف نکنید و این مسئله موجب مقاومت باکتری ها به آنتی بیوتیک گردد.

• هنگام استفاده از آنتی بیوتیک، همیشه توصیه های پزشک یا داروساز خود را دنبال کنید.

• با شستن مرتب دست ها، تهیه غذا به صورت بهداشتی، اجتناب از تماس نزدیک با افراد بیمار، انجام رابطه جنسی ایمن و به روز نگه داشتن واکسیناسیون، از ابتلا به عفونت پیشگیری کنید.

• هرگز آنتی بیوتیک های خود را برای استفاده بعدی ذخیره نکنید یا آنها را با خانواده یا دوستان به اشتراک نگذارید.

• هرگز مصرف آنتی بیوتیک را خودسرانه متوقف نکنید حتی زمانی که احساس می کنید بهتر شده اید کامل کردن دوره درمان ضرروی است. داروها را به موقع و تا پایان دوره درمانی استفاده کنید.